Sosyal Bilgiler (33)

OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ

Sinop Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Yrd. Doç. Dr. Kibar AKTIN araştırmasından alınarak sadeleştirilmiştir.

Sosyal bilgiler eğitiminin geleceğin vatandaşlarının yetiştirilmesinde ve demokrasinin yerleşmesinde önemli bir rol oynadığına dair yaygın kanı, Türkiye hariç dünyanın birçok ülkesinde okul öncesi dönemde sosyal bilgiler eğitiminin başlamasına ve yaygınlaştırılmasına neden olmuştur.

Türkiye’de okul öncesi eğitim programı kapsamına alınmayan sosyal bilgiler eğitiminin önemine dikkat çekmek ve mesleklerin öğretimi ile sosyal bilgiler kazanımlarının uygulanabilirliğini değişik platformlarda ortaya koymak gereklidir.

Okul öncesi dönem çocuklarının anne ve babalarının kendi temel istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için çalıştıklarını düşünebildikleri, para gibi temel ekonomik kavramları ifadelerinde kullanabildikleri, yer ve mekân algısını mesleklerle ilişkilendirdikleri, geçmiş kavramını kendi bebeklikleri ile başlayan kısa bir zaman dilimi ile sınırladıkları ve güncel konularla ilgilendikleri görülmüştür.

Çocuklar ben merkezlerinden hareketle meslekler ile ilgili tüm öğrenmelerini kendi deneyimlerinden yola çıkarak tanımlayabilmiş ve sosyal bilgiler kazanımlarını edinebilmişlerdir.

Yapılan araştırma sonuçları okul öncesi döneminde çocukların bilişsel, duyuşsal ve psikomotor olarak sosyal bilgiler eğitimi almaya hazır olduklarını ve böyle bir eğitimin kazanımlarının gerçekleşebileceğini ortaya koymuştur.

Bu kapsamda vatandaşların yetiştirilmesinde ve demokrasinin yerleşmesinde önemli bir rol oynayan sosyal bilgiler eğitiminin okul öncesi dönemde Türkiye’de başlatılıp yaygınlaştırılması zorunlu hale getirilmesi önerilmektedir.

Okul öncesi dönem, çocuğun doğumunda altı yaşına kadar olan bir gelişim sürecini içeren bir kavramdır. 

Bu süreçte çocuğun yaşadığı zengin nitelikli yaşantılar, nöronlar arasında sinaptik bağlantıları arttırarak çocuğun bilişsel, dil, motor, sosyal ve duygusal gelişimi için güçlü bir zemin oluşturmaktadır.

Okul öncesi dönem çocuk için hem “kendi özgün, bireysel varlığını fark” ettiği hem de sosyalleşme ve toplumla iletişime geçme aşamasında bulunduğu toplumun beklentilerini “toplumun örf ve adetleri”ni öğrendiği bir aşamadır

Sosyal bilgilerin içeriği itibarıyla örtüşerek, demokratik yaşam için önemli fikir beyinlerinin yetiştirilmesine ve toplumsal gelişimin desteklenmesine yön vermektedir

Bu nedenle çocuklara yaşamlarının ilk altı yılında zengin çevresel olanaklarla destekleyici bir eğitim ortamı sunulması önemlidir

Amerika Birleşik Devletlerinde (ABD) faaliyet gösteren Erken Çocukluk Eğitimi Ulusal Birliği’ne, National Association for the Education of Young Children’a göre okul öncesi dönem “çocukların öğrenme eksikliklerini azaltmak, başarısını artırmak, yaratıcılıklarını geliştirmek, okulun ilk yılları ile bağlantılı bir öğretim geliştirmek ve öğretmen bilgisini tanıma”sını sağlamak yönünden önemlidir.

Küreselleşmeyle birlikte çok kültürlü toplumsal yapılar oluşurken, okul öncesi dönemde sosyal bilgiler eğitiminin verilmemesi ya da ihmal edilmesi durumunda ileriki yaş dönemlerinde çocukları ülke vatandaşlığına hazırlamada başarılı olunamayacağı ileri sürülmektedir

          Programın içeriğinde yeralan derslerin % 25’i, yarının vatandaşlarını şekillendirmede yardımcı olacak bir içeriğe sahiptir. Sosyal bilgiler eğitimi geleceğin vatandaşlarının yetiştirilmesinde ve demokrasinin yerleşmesinde erken çocuklukta önemli bir rol oynamaktadır

Sosyal Bilgiler Eğitimi

Özellikle okul öncesi dönemde sosyal bilgiler eğitiminin, vatandaşlık kazanımlarına dair temel bilgi, tutum ve becerilerin kazanımı için bir temel oluşturduğu savunulmaktadır.

Türkiye’de sosyal bilgiler öğretimi ilkokulda Hayat Bilgisi dersi kapsamında 1. sınıfta başlamakta, 2. ve 3. sınıfta devam etmekte; 4-5, 6-7. sınıflarda ise  “sosyal bilgiler” adı altında ayrı bir ders olarak sürmektedir.

Öte yandan birinci sınıfa gelene kadar vatandaşlık algısının çocukta bir şekilde informal olarak kazanıldığı düşünüldüğünde; temel vatandaşlık değerlerinin kazandırılmasına yönelik organize çalışmalar için de birinci sınıfın geç bir aşama olduğu söylenebilir.

Okul öncesi dönemde sosyal bilgiler öğretiminde bu geç kalınmışlığın nedeni öğretmenlerin bu dersin içerik kapsamı hakkında yanlış ve eksik bilgi sahibi olmalarıyla ilişkilendirilebilir. Nitekim bazen okul öncesi öğretmenleri için, çocukların sosyal bir ortam içerisinde olmaları, sosyal bilgiler öğretimine eşdeğer bir durum olarak algılanmaktadır.

Yapılan bir araştırmada okul öncesi dönemi eğitimcilerinin büyük bir çoğunluğunun bu dönemde sosyal bilgiler dersinde ırk ve ırkçı yaklaşımlar gibi tartışmalı konuların çocuklara öğretilmesine karşı çıkmakta olduğunu ve bu dersin daha çok ilköğretim düzeyinde verilmesi gerektiği görüşünde olduklarını ortaya koymaktadır. Bu görüşün tersini savunan öğretmenler ise uygun öğretim yaklaşımıyla okul öncesi dönemde sosyal bilgiler konularının öğretilebileceğini ileri sürmektedirler.

Aslında günlük hayatta çocuğun “birçok deneyiminin doğrudan tarih ve coğrafya ile ilişkilendirilebileceği”ni ileri sürülmüştür.

“Okul Öncesi Dönemde Coğrafya Eğitimi” başlıklı çalışmalarda coğrafya eğitiminin “çocukların, kendilerini ve çevrelerini keşfetmesini, farklı kültürlerdeki insanlarla anlamlı ilişkiler kurmasını ve çevreye karşı daha duyarlı ve bilinçli olmalarını” sağladığını, ifade etmişlerdir. 

Aynı zamanda doğuştan getirdikleri merak duygusu ve keşfetme isteği ile doğal coğrafyacılar olan çocukların bu özelliklerinin okul öncesi dönemden itibaren gelişim düzeylerine uygun olarak planlanmış coğrafya eğitimi ile desteklenmesi gerektiğini öne sürmüşlerdir.

 “Öğrencilerin tarih disiplini tarafından kabul edilebilir ürünler sergilemesi tarihsel imgelemin tarihsel bağlama ve gerçekliğe” uygun olarak yapılandırmasını sağlamakla mümkündür

Çocukların heyecan ve merak içinde dinledikleri hikâyelerde zaman ve mekân kavramına dair çok sayıda ipucunun yer aldığını,  bu sayede çocukların farklı zamanları ve farklı bilgileri keşfettiklerini belirtmişlerdir. 

“Erken Çocukluk Döneminde Türk Kültürüne Ait Sanat Örnekleri Aracılığıyla Sosyo-Kültürel Eğitim” başlıklı çalışmaların sonucunda çocukların tarihsel düşünme becerileri kapsamında empati kurabildiklerini, geçmişlik algısı içeren zaman kavramına sahip olduklarını ve öğrendiklerini akıl yürütme ve problem çözme becerilerini kullanarak günlük hayatla ilişkilendirdiklerini ortaya koymuşlardır.

Zaman ve mekân kavramı erken çocuklukta tarihsel ve coğrafi düşünme becerilerine dair önemli kazanımlardır.

Sosyal bilgiler eğitimi alanındaki bazı araştırmalar temel ekonomik kavramların da erken çocukluk döneminde verilebileceğini göstermiştir

Sosyal bilgiler eğitimi kapsamında değerlendirilebilecek bu çalışmalarda araştırmacılar,  okul öncesi dönemde başlaması gereken sosyal bilgiler eğitiminin çeşitli boyutlarına dikkat çekmişler ve önemini ortaya koymuşlardır.

 

Sosyal bilgiler eğitimi kapsamında insan hakları eğitimi çok küçük yaşlardan itibaren bireylere verilmesi gereken önemli bir eğitimdir. Bu yaşlarda verilecek insan hakları eğitimi insan haklarına yönelik tutum ve davranışların kalıcı olması sağlanacaktır

Genelde sosyal bilgiler, özelde vatandaşlık eğitimi kapsamındaki değerlerin okul öncesi dönemde, tesadüflere bırakılmadan bilinçli bir şekilde kazandırılması, ileriki aşamalarda bu bağlamda kazandırılmak istenen değerlerin sağlam bir temele oturması için zemin hazırlayacaktır.  

Böylece, çocuklar temel tutum ve kavramları bu aşamaya gelene kadar yapılandırabilecektir

Türkiye’de okul öncesi dönemde verilmeyen sosyal bilgiler eğitimin verilmesi bu çerçevede oldukça önemlidir.

Araştırma Amacı

Türkiye’de okul öncesi eğitim programı kapsamına alınmayan sosyal bilgiler eğitiminin önemine dikkat çekmek ve mesleklerin öğretimi ile sosyal bilgiler kazanımlarının uygulanabilirliğini ortaya koymak amaçlanmıştır.

Bu amaçla,

1. Okul öncesi dönemde çocukların meslekler konusu ile ilgili kazanımlarının ekonomi eğitimi ile ilişkisi nedir?

2. Okul öncesi dönemde çocukların meslekler konusu ile ilgili kazanımlarının coğrafya eğitimi ile ilişkisi nedir?

3. Okul öncesi dönemde çocukların meslekler konusu ile ilgili kazanımlarının tarihsel düşünme becerileri ile ilişkisi nedir?

4. Okul öncesi dönemde çocukların meslekler konusu ile ilgili kazanımlarının vatandaşlık eğitimi kapsamında ulusal ve uluslararası boyutla ilişkisi nedir?

5. Çocukların meslekler ile ilgili sanatsal etkinliklerinin sosyal bilgiler eğitimi ile ilişkisi nasıldır? Sorularına cevap aranmaktadır.

Okul öncesi çocuklara sosyal bilgiler ile ilgili olarak yarı yapılandırılmış

          Anne ve babanız niçin çalışmak zorundadır?

          Büyüyünce ne olmak istiyorsun, neden istiyorsun?

          Şehirlere göre meslekler/işler değişmekte midir?

          Geçmiş zaman nedir?

          Geçmişteki insanlar hangi meslekleri (işi) yapıyordu?

Soruları sorulmuş, ekonominin temel kavramları olan ihtiyaç ve istekler ile bunların mesleklerle ilişkilendirilmesini sağlayacak görüntüler sunulmuş, sonra “Postacı Pat” çizgi filminden 10 dakikalık bir kesit izlettirilmiştir.

Daha sonra hazırlanan meslekler menüsü (doktor, sağlıkçılar, öğretmen, astronot, kameraman, pilot, itfaiyeci, polis vb.) üzerinden kendi istediklerini seçmelerini ve seçtikleri figürün hangi mesleği temsil ettiğini ne iş yaptığını söylemeleri sağlanmıştır.

Sonraki aşamada farklı renk ve kültürdeki insanlara dikkat çekerek mesleklerin evrensel olduğu vurgulanmış; aynı zamanda coğrafi koşullardan kaynaklı farklı bölgelerde ve ülkelerde farklı mesleklerin olabileceğine dair görüntüler sunulmuş ve anlatımlar yapılmıştır

Daha sonra çocuklara balıkçı şarkısı eşliğinde oyun oynatılmıştır.

Sonrasında eski meslekler ile ilgili görüntüler gösterilmiştir. Tarihte süreklilik kavramı doğrultusunda çocukların eskiden olan mesleklerin bugünde olduğunu ifade etmeleri sağlanmaya çalışılmıştır. Fotoğrafların geçmişe ait olup olmadığını tespit etmeleri istenmiştir.

Sonraki aşamada öğrencilere resim yaptırılmıştır. Çocuklara   mesleği   tanımlayıcı   araç   ve   gereçlerden   birinin yapıştırıldığı  (olta,  tuval,  sulama  kabı,  kalem,  polis  şapkası  ve  posta  arabası)  resim  kâğıdı verilmiştir. Onlardan resimdeki araç ya da malzemenin hangi mesleğe ait olduğunu tespit edip, o meslekle ilgili ayrıntıları resmederek tamamlamaları istenmiştir.

Öğrenci Kişisel Bilgileri: Çocukların anne ve babalarının işi, yaşları ve çocuklara daha önce öğretmenlerinin öğrettikleri konular hakkındaki bilgilerdir.

Belirlenen kazanımlar şunlardır:

İnsanların neden çalıştığını açıklar (istediğimiz şeyleri satın almak için para kazanmak zor”unda olmamız gibi örnekler)

Evdekiler de dâhil farklı iş alanlarında çalışanlardan örnekler verir

Aileler ve gruplardaki benzerlik ve farklılıkları tanımlar

Geçmişte insanların nasıl yaşadığını ve bugünkü insanlardan nasıl farklı şekilde yaşadığını anlar (kurallar ve kanunlarla birlikte yaşama, giyinmek, eğlenmek, beslenme gibi)

Tarihsel kronolojik düşünmeyi anlar

Kronoloji ve zamanla bağlantılı kelimeleri ve cümleleri doğru kullanır.